poorten in Amsterdam
Een stadspoort is een doorgang in de omwalling (vesting) van een stad, waar vroeger de toegang werd geregeld. Een stadspoort met zijn poortgebouw vormde daarbij onderdeel van een stadsmuur of stadswal en was vooral een verdedigingswerk. Ze werd dan vaak met een toren gecombineerd als poorttoren. Oorspronkelijk zal een stadspoort ook 's nachts vaak gesloten zijn geweest, om ongewenste bezoekers aan de stad te weren. De namen van die poorten geven ook min of meer richting aan de bestemming, die de reiziger van plan was te kiezen. Muiderpoort en Haarlemmerpoort (of Willemspoort) kan je nog aanschouwen, echter de andere poorten beperken zich tot bouwresten in de bodem. |
St. Olofspoort
|
St. Anthoniespoort![]() Oorspronkelijk was het gebouw een stadspoort, de Sint Antoniespoort geheten. De poort lag in het verlengde van de Zeedijk. Buiten de stadsmuren liep de dijk verder als Sint Antoniesdijk. Na aanleg van de Lastage in de 16e eeuw kwam hier de Sint Antoniesbreestraat te liggen en werd een tweede Sint Antoniespoort gebouwd bij de Hortus Botanicus. De stadspoort was onderdeel van de middeleeuwse stadsommuring langs het huidige Singel, de Kloveniersburgwal en de Geldersekade. Deze ommuring werd aangelegd in de jaren 1481-1494, en bestond uit verdedigingstorens en stadspoorten, onderling verbonden door een stadsmuur. De stadsmuur was uit baksteen opgetrokken, op een natuurstenen voet na. Van de muur is vrijwel niets over, maar in de kademuur van de Geldersekade bevinden zich nog steeds stukken zandsteen van de stadsmuur. De Schreierstoren is de enige overgebleven verdedigingstoren. Van de stadspoorten zijn alleen de Sint Antoniespoort (de huidige Waag) en een deel van de Regulierspoort over (het onderste deel van de Munttoren). Oorspronkelijk bestond het gebouw uit een poortgebouw met twee torens aan de stadszijde en een voorpoort met eveneens twee torens aan de grachtzijde. Tussen de voor- en hoofdpoort was een niet bebouwd pleintje, een overwelfde sluis. Het gebouw is opgetrokken uit baksteen met enkele ornamenten van kalksteen uit Gobertange. In de toren op de hoek tussen de Zeedijk en de Geldersekade zit de oudste gevelsteen van Amsterdam met het opschrift: MCCCCLXXXVIII de XXVIII dach in April wart d'eerste steen van dese poert gheleit. (Op 28 april 1488 werd de eerste steen van deze poort gelegd.) Het bouwjaar 1488, zoals vermeld op deze gevelsteen en in alle officiële bronnen, is echter mogelijk onjuist. Er zijn aanwijzingen dat de poort van veel oudere datum is. Zo bestaat er een document van vóór 1488 dat naar de Sint Antoniespoort verwijst. Daarnaast zijn er resten van kantelen zichtbaar in de torens van de poorten van het gilde van Sint-Eloys en het schuttersgilde. Ook is de voorpoort waarschijnlijk later aan de hoofdpoort toegevoegd. Volgens historicus Jacqueline de Graauw kan het bouwwerk op zijn vroegst dateren uit 1425. |
Regulierspoort De in steen opgetrokken Regulierspoort op de derde druk van de stadsplattegrond van Balthasar Florisz van Berckenrode, 1657 Stadsarchief Amsterdam).
De Regulierspoort, gebouwd tussen 1480 en 1487, bestond uit twee torens en een wachthuis. Nadat de poort in 1618 in vlammen opging, besloot men alleen de westelijke toren te herbouwen. De stompe toren kreeg in 1619-1620 een achtkantige bovenbouw en een sierlijke open spits naar een ontwerp van Hendrick de Keyser, met een uurwerk met vier wijzerplaten en, 68 jaar later, tevens een carillon.
|
Heiligwegse Poort![]() 1550 Een klein deel van de Heiligeweg is nog in oude vorm aanwezig tussen de Kalverstraat en het Singel. Voor de aanleg van na-middeleeuwse stadsuitbreidingen bevond zich hier de Heiligewegse Poort. De weg vervolgde zich ongeveer volgens het tracé van de huidige Leidsestraat en verder via de in deze tijd gegraven Heiligewegse Vaart (later heette dit de Overtoomse Vaart, sinds de demping in 1902: Overtoom). Vanaf de Overtoom bij de Schinkel liep de Heiligeweg verder via de Sloterkade en Sloterstraatweg (thans Rijnsburgstraat - Sloterweg) naar het dorp Sloten. Het gedeelte tussen Sloten en Haarlem is door het Haarlemmermeer verzwolgen. Maar tot circa 1500 was dit de belangrijkste route over land tussen Amsterdam en Kennemerland en daarmee de rest van Holland. ![]() 1636 en afgebroken in 1658 ![]() 1693 |
Jan Rodenpoort![]() ![]() Volgens de plattegrond van G. de Broen, 1725 ![]() De poort heeft de functie van toren, 1760 |
Korsjespoort![]() ![]() Reconstructie tekeningen, 1528 ![]() Korsjespoortbrug, 2011 |
Haarlemmerpoort![]() Haarlemmerpoort volgens de plattegrond van G de Broen, 1725 ![]() 1649 ![]() 1825 ![]() Inkomst van ZM WIllem II te Amsterdam den 27 November 1840 De Willemspoort staat officieel op naam van architect Cornelis Alewijn (1788-1839), maar is hoogstwaarschijnlijk de facto van de hand van B. de Greef, zijn assistent-architect en zoon van de in 1834 overleden stadsarchitect, Jan de Greef. De poort werd geopend op 27 november 1840 (een dag vóór de inhuldiging van koning Willem II, vandaar de officiële naam) waarvan nog een inscriptie aan de binnenzijde getuigt. In die tijd hadden de stadspoorten hun oorspronkelijk verdedigende functie verloren en dienden nu overwegend als ‘barrière’ om heffing van stedelijke belastingen mogelijk te maken. Zo ook de Willemspoort, waarvan het interieur diende ter huisvesting van de met de accijnzeninning belaste commiezen en enkele wachthoudende militairen. |
Zaagmolenpoort![]() Zaagmolenpoort volgens de plattegrond van G de Broen,1725 ![]() Zaagmolenpoort,1664. ![]() Zaagmolenpoort. Gezicht op de ophaalbrug over de Lijnbaansgracht tegenover de Gieterstraat ter hoogte van de Lijnbaansgracht nummer 54-55,1769. |
Raampoort![]() Raampoort volgens de plattegrond van G de Broen, 1725 ![]() 1663. |
Leidsepoort![]() Leidsepoort volgens G de Broen, 1725 ![]() 1815 De Leidsepoort was een van de acht toegangspoorten tot Amsterdam en gebouwd in 1664, na de aanleg van de Grachtengordel. |
Utrechtsepoort![]() Utrechtsepoort volgens de plattegrond van G de Broen, 1725 ![]() 1665 ![]() juli 1858 ![]() Westeinde 1961 |
Weesperpoort![]() Weesperpoort volgens G de Broen, 1725 ![]() 1695 ![]() 1850 ![]() Weesperpoortstation, 1905 Het station lag net buiten de Weesperpoort en werd op 28 december 1843 in gebruik genomen voor de door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij aangelegde en geëxploiteerde verbinding naar Utrecht. |
Muiderpoort![]() Muiderpoort volgens G de Broen, 1725 ![]() 1693 ![]() 1768 ![]() tweede Muiderpoort 1817 De poort is door stadsbouwmeester Cornelis Rauws (1732-1772) ontworpen in Lodewijk XVI-stijl. Het beeldhouwwerk is gemaakt door Anthonie Ziesenis (1731-1801). De stadspoort werd in 1770 gebouwd, nadat de oude poort uit 1663 in 1769 was ingezakt wegens problemen met de fundering. De poort was in architectonische zin het eerste belangrijke stadsgebouw van de 18de eeuw. Op 9 oktober 1811 reed keizer Napoleon door de poort de stad binnen in een koets getrokken door acht witte paarden. Voor de gelegenheid stond er een speciale ereboog bij de poort. ![]() 1900 ![]() 10 mei 1954 Bekijk alle afbeeldingen. Bronnen: wikipedia beelbank.Amsterdam |
Stadsplattegrond van G de Broen, 1725 |